Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR), daha çok Güney
Amerika, Arjantin ve Çin’de yetiştirilen, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın
‘Rize şekeri’ adını verdiği stevia bitkisini 5 yıl süren deneme üretiminin
ardından yaygınlaştırmaya karar verdi. Stevia bitkisinin üretimi için üreticiye
fidan dağıtan ve fabrika kurma kararı alan ÇAYKUR, 16 milyon yatırım yaparak
fabrika kurdu ancak bitkinin bölge koşullarına uygun olmadığı anlaşıldı. Böylece Cumhurbaşkanı’nın “isim babalığını”
yaptığı stevia bitkisinden şeker üretme projesi başlamadan bitti.
Sayıştay’ın ÇAYKUR’la ilgili 2018 yılı raporunda; bitkinin
düz ve taban arazi istediğini ancak Rize’de bu şekilde arazi bulmanın zor
olduğuna dikkat çekilirken, “Ayrıca Türkiye’de yetiştirilen stevia bitkisinin
sahip olduğu değerlerin ekstrakt elde etmek için uygun olmadığı ifade
edilmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullanım alanı iyice tespit edilmeden
böyle bir ürün için yatırım yapılması rasyonel bir yaklaşım olarak
görünmemektedir” denildi.
MALİ YAPI BOZUK
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) İzmir Milletvekili ve KİT
Komisyonu üyesi Atila Sertel, Türkiye’nin en büyük çay üreticisi ÇAYKUR’un
sürekli zarar ettiğini belirterek, bu zararların en büyük nedeninin yanlış
yönetim, bankalardan alınan kredilerin faiz yükü ve yapılan yanlış yatırımlar
olduğunu söyledi.
Sayıştay’ın kurumun mali yapısının bozukluğuna ve çektiği
krediler nedeniyle katlandığı faiz yüküne ısrarla dikkat çekmesine rağmen önlem
alınmadığını vurgulayan CHP İzmir Milletvekili Sertel, şunları söyledi:
“Ürün fiyatlarına zam
yapılamamış olmasına karşılık maliyetlerin yüzde 15 artması neticesinde
faaliyet zararı önceki yıla göre 7 kat artarak 173 milyon TL’ye yükselmiş. Buna
ilave olarak bankalardan alınan spot kredi faiz hadlerindeki anormal yükselişe
paralel olarak finansman giderleri geçen yıla göre yüzde 99 oranında artarak
350 milyon TL’ye ulaşmış olmasının da etkisiyle kuruluşun faaliyet dönemini 657
milyon TL zararla kapattığı görülüyor. 2019 yılı itibarıyla kurumun bankalara
olan borcu 2 milyar 55 milyon lira. Faiz yükü 350 milyon TL. Dolayısıyla 657
milyonluk zararın yüzde 50’sinden fazlası bankalara ödenen faizler oluşturuyor.
Her yıl zarar eden bu kuruluş adeta davulla zurnayla duyurduğu,
Cumhurbaşkanı’nı isim babası yaptığı stevia bitkisi yatırımından da zarar
ettiği anlaşılıyor. Sayıştay’ın tespitlerine göre bu bitkinin Rize gibi dağlık
alanda yetişmesi zor. Bitki yetişse de ticari bir ürüne dönüşemeyeceği 16
milyon yatırım yapıldıktan sonra anlaşılıyor. Yazık, gerçekten çok yazık.
ÇAYKUR’u göz göre batırmaya çalışıyorlar. KİT Komisyonu’nda ve TBMM’de her
kuruşun hesabını sormaya devam edeceğiz ve bu kurumu göz göre göre
batırmalarına müsaade etmeyeceğiz.”
16 MİLYON YATIRIM YAPILDI
İlk deneme üretimleri 2012 yılında başlayan stevia
bitkisiyle ilgili önemli noktalara ve yapılan yatırıma dikkat çeken Sayıştay
raporunda şu bilgilere yer aldı:
“Teşekkül, Cumhuriyet Çay Fabrikası bünyesinde bulunan bir
kapalı alanda yatırım yaparak Stevia bitkisinden ekstrakt elde edilmesini
sağlayacak bir tesis kurmuştur. Muhtelif işler projesi çerçevesinde yatırım
programından yaklaşık 16 milyon TL harcandığı bildirilmiştir. Ancak, stevia
bitkisinden şeker mi yoksa gıda katkı maddesi mi elde edileceği henüz açıklık
kazanmamıştır. Diğer yandan Çay Bölgesinde üretiminin yapılması için stevia
fidesi dağıtılan üreticilerin de söz konusu bitkinin üretiminden olumlu sonuç
alamadıkları görülmüştür. Stevia bitkisi düz ve taban arazi istemektedir. Bu
özellikte Rize şartlarında arazi bulunması zor görünmektedir. Ayrıca Türkiye’de
yetiştirilen stevia bitkisinin sahip olduğu değerlerin ekstrakt elde etmek için
uygun olmadığı ifade edilmektedir. Bu tesisin çalıştırılması için yurt dışından
kuru stevia yaprağı ve proseste kullanılacak yardımcı ürünlerin ithal edilmesi
gündeme gelmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullanım alanı iyice tespit
edilmeden böyle bir ürün için yatırım yapılması rasyonel bir yaklaşım olarak
görünmemektedir.”
GENEL MÜDÜR’DEN ACI İTİRAF
ÇAYKUR Genel Müdür Vekili Yusuf Ziya Alim, üretimine eski
Genel Müdür İmdat Sütlüoğlu döneminde başlanılan stevia bitkisiyle ilgili
itirafta bulunarak, "Stevia üreticiden kabul görmedi. Biz 46 üreticimize
steviayı dağıttık. Bir üretici 'otun içinde kaldı, çürüdü.', biri 'ben bununla
uğraşamam.' dedi. Üreticilerimiz kolaylığa alışmış, steviayı kabullenemedi.
İnşallah kabul görür. Biz üreticiye destek veriyoruz. Bizim için bir alternatif
olur. Kabul görmedi diye bir kenara atmadık. Proje devam ediyor" demişti.