Klasik kemoterapi uygulamaları,
tedavideki yeri ve geçerliliğini korurken, akıllı ilaçlar ve immünoterapiler
gibi hedefe yönelik özellikli uygulamalar, başarı oranlarını artırıyor.
Memorial Kayseri Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Veli Berk,”1-7
Nisan Kanser Haftası” öncesinde, tümörü hedefleyen ve hastaların tedavi
süreçlerini olumlu etkileyen özel tedaviler hakkında bilgi verdi.
Pek çok kanser türünde, tedavide altın standart olarak kabul
edilen kemoterapilerin önemi, günümüzde de hala geçerliliğini korumakta ve bu
özellikli ilaçların, kanser hücresinin büyümesi ve yayılımını durdurma
özelliklerinden yararlanılmaktadır. Kanser tedavisinde ulaşılan son nokta ise
tümörün özelliklerine ve kişiye özel tedavi seçenekleridir.
Hasta ve tümör hücresine özel ilaç tedavileri
Standart kemoterapilere ilave olarak farklı birçok kanserde
başarılı sonuçlar sağlayan akıllı ilaçlar ve immünoterapiler, hastaya ve tümör
hücresine özel olarak planlanmaktadır. Yalnızca tümörü hedefleyen ve sağlıklı
hücreler üzerinde olumsuz bir etki oluşturmayan ya da bunu minimalize edebilen
akıllı ilaç ve immünoterapiler; tümörün cinsi, hastanın yaşı, genel durumu ve diğer
hastalık faktörleri de göz önünde bulundurularak, uygun hastalarda kemoterapi
ile birlikte ya da tek başına kullanılmaktadır.
Hedefe yönelik akıllı ilaçlar ile minimum yan etki
Kanserde kemoterapi yani ilaç tedavisinin hastaların
psikolojisini de etkileyen olumsuz yan etkileri, günümüzde kullanılan hedefe
yönelik akıllı ilaçlar sayesinde azalmaktadır. Her kanser türü için sıklıkla
kullanılan ve yeni türevleriyle tedavide başarılı sonuçlar sağlayan “hedefe
yönelik akıllı ilaçlar”, ağızdan hap ya da damardan olmak üzere iki şekilde
kullanılmaktadır. Yalnızca kanserli hücreyi hedefleyici özelliği olan ve
sağlıklı hücrelere yan etkiyi minimum düzeye indiren akıllı ilaçlar; saç ve kaş
dökülmesi gibi yan etkileri de azaltmakta ve hastaların yaşam kalitesini
artırmaktadır. Kanser hücresinin büyüme sinyallerini engelleme özelliğine sahip
bu ilaçlar, tümör üzerinde güçlü bir etki oluşturarak kanser hücresinin büyüme
reseptörlerine tutunmakta ve kanserli kitlenin büyüme uyarısı almasına engel
olmaktadır.
Klasik kemoterapi ile hedefe yönelik tedavi birbirinden
farklı
Kansere istenilen miktarda kemoterapi ilacı verilmesi
durumunda, hastalıklı bölgenin tamamen ortadan kalkması sağlanabilir. Ancak
ilacın vücutta oluşturduğu yan etkiler nedeniyle kemoterapiler yüksek dozda
uygulanamamakta ve bu da tedavi başarısını etkilemektedir. Klasik kemoterapide
sağlıklı hücreler kanserli hücrelerden ayrılamamakta ve tedavi sırasında
sağlıklı hücrelerin ilaçtan etkilenmesi nedeniyle yan etkiler ortaya
çıkmaktadır. Kemoterapi hızlı bölünen hücreleri etkileyen bir özelliğe sahip
olduğundan, saç ve mukoza gibi hızlı bölünen normal hücreler de bundan
etkilenmektedir.
Akıllı ilaçlarda ise kanser hücresi “özel olarak”
hedeflenmektedir. Böylece hem etkili bir tedavi yapılmakta hem de yüksek başarı
oranı elde edilmektedir. Kişinin tümör hücreleri hedefe yönelik ilaca uygunluk
açısından test edilmekte ve hastanın, bu tedaviden maksimum yarar sağlaması
mümkünse hedefe yönelik ilaç tedavisine başlanmaktadır. Bu özellikli tedaviler,
tümörlü hücre ile sağlıklı hücreyi ayırt edebilecek mekanizmaya sahip olduğu
için de sağlık hücreler tedaviden en az düzeyde zarar görerek, hastadaki yan
etkiler minimum seviyeye indirilmektedir.
Pek çok kanser türünde etkili
Hedefe yönelik ilaçlar; özellikle beyin tümörlerinde, baş
boyun, akciğer, mide, meme, böbrek ve prostat kanseri gibi birçok kanser
türünde kullanılmaktadır. Akıllı ilaç teknolojilerindeki gelişmelere bağlı olarak
küçük molekül ya da antikor yapısında olan bu ilaçların kullanım alanlarının
artması, klasik kemoterapilerin varlığını ortadan kaldırmamakta, akıllı ilaçlar
bazı kanser türlerinde kemoterapiler ile kombine edilerek uygulanmaktadır.
Tedavide yüksek başarı şansı
Hastanın hedefe yönelik ilaçları kullanmaya uygun olması ve
bu tedavileri alması, iyileşme sürecine de olumlu katkılar sağlar. Örneğin;
meme kanserinde akıllı ilaç kullanan hastaların, kullanmayanlara oranla
tedaviden gördükleri yarar %50 daha fazladır. Akciğer kanserinde ise akıllı
ilaçların hastanın tedavi başarısı üzerindeki etkisi %60-70’e çıkmaktadır.
Kanserli hücreyi hedefleyen akıllı ilaçlar sayesinde hastaların yaşam süresinin
ve tedavi başarısının artmasının yanında, yaşam kaliteleri de yükselmektedir.
Bağışıklık sistemi hücreleri kanser tedavisini destekliyor
İmmünoterapi
Vücutta çok sayıda hücrenin kanserle mücadele ettiği ancak
hücrelerin bu etkisinin belirli bir noktaya kadar gerçekleşebildiği
bilinmektedir. Günümüzde, kanserin hedefe yönelik tedavileri arasında üst
sıralara yükselen immünoterapiler sayesinde, kişinin kendi bağışıklık sistemi
ve savunma mekanizmaları kullanılarak kanserle mücadele edilmektedir. Vücudun
bağışıklık sistemini kanserli hücrelerin saldırılarına karşı daha etkin savunan
immünoterapi, kanserli hücrelerin yayılmasını ve büyümesini durdurabilmektedir.
Biyolojik ya da biyoterapi adı da verilen immünoterapide,
vücudun savunma sistemi fonksiyonunu iyileştirmek ve onarmak için ya vücut
tarafından ya da laboratuvarda üretilmiş materyaller kullanılır. Amaç, kanser
hücrelerinin büyümesini yavaşlatarak veya durdurarak, kanserin vücudun diğer
kısımlarına yayılmasını önlemektir. İmmünoterapi, kanser tedavisini 3 ana yolla
gerçekleştirmektedir.
Monoklonal antikorlar
Biyolojik ya da biyoterapi adı da verilen immünoterapide,
vücudun savunma sistemi fonksiyonunu iyileştirmek ve onarmak için ya vücut
tarafından ya da laboratuvarda üretilmiş materyaller kullanılır. Amaç, kanser
hücrelerinin büyümesini yavaşlatarak veya durdurarak, kanserin vücudun diğer
kısımlarına yayılmasını önlemektir. Vücudun immün sistemi; birer antijen olan
bakteri, virüs, mantar ve parazit gibi zararlı maddeler belirlediğinde,
“antikor” yani enfeksiyonla savaşan protein üretir. Bunun için laboratuvar
ortamında üretilen monoklonal antikorlar, hastaya verildiğinde, vücudun doğal
olarak ürettiği antikorlar gibi davranır. Monoklonal antikorlar, kanserli
hücrelerin büyüme ve gelişimine katkıda bulunan hatalı genleri veya proteinleri
hedef alan bir tedavi türü olarak da bilinmektedir. Monoklonal antikorlar,
non-spesifik immünoterapiler ve kanser aşıları olmak üzere farklı immünoterapi
tedavi türü bulunmaktadır.
Monoklonal antikorlar kanser hücresine bağlandığında nasıl
bir etkiye yol açar?
Kanser hücrelerinin hızlı büyümelerini engeller
Büyüme faktörleri denen vücuttaki kimyasallar hücrelerin
yüzeyindeki reseptörlere bağlanarak, hücrelere büyümelerini söyleyen sinyaller
gönderir
Bazı kanser hücreleri, kanser hücrelerinin normal
hücrelerden daha hızlı büyümesini sağlayan büyüme faktör reseptörünün ilave
kopyalarını yapar. Monoklonal antikorlar, bu reseptörleri bloke edebilir ve
büyüme sinyalinin geçmesini engelleyebilir.
Bazı monoklonal antikorlar diğer kanser ilaçlarını doğrudan
kanser hücrelerine taşımaktadır. Monoklonal antikorlar bir kez kanser hücresine
bağlanınca taşıdığı kanser tedavisi hücre içine girer ve diğer sağlıklı
hücrelere zarar vermeden kanser hücrelerinin ölümüne yol açar.